کارگاه هنر (نقاشی درمانی)

نقاشی درمانی چیست؟

نقاشی درمانی یکی از روش‌های روان درمانی است. استفاده از نقاشی برای بیان احساسات و عواطف درونی به دوران پیش از تاریخ باز می‌گردد. بشر اولیه قبل از پیدایش خط و حتی زبان، برای بیان افکار و رویاها و آرزوهای خود دست به نقاشی بر روی دیواره غارها می زده است. روانشناسان از اواسط قرن بیستم پی برده‌اند که از نقاشی می‌توانند برای شناخت شخصیت افراد و همچنین برای درمان اختلالات و مشکلات روحی و روانی آنها استفاده کنند. تحقیقات و مطالعات فراوانی طی سالیان متمادی بر روی نقاشی‌های افراد مختلف انجام شده که نشان داده است ترسیم اشکال، خطوط و به کار بردن رنگ‌ها هر کدام می‌تواند حالت‌ها و عواطف گوناگونی را بیان کند.

علاوه بر خطوط، انتخاب رنگ‌ها نیز بیانگر خلق و خو و احساسات درونی است. رنگ آبی آرامش دهنده است و تمایل شخص را به صلح و آرامش نشان می‌دهد. رنگ قرمز شور و اشتیاق را نشان می‌دهد ولی استفاده زیاد از رنگ‌های گرم می‌تواند نشانه پرخاشگری و تمایل به خشونت باشد. انتخاب رنگ سبز معمولاً از طرف افرادی صورت می‌گیرد که شنونده خوبی هستند و در انجام کارها صبر و شکیبایی از خود نشان می‌دهند. و بالاخره رنگ زرد نشان دهنده شوخ طبعی و تخیل بالاست.

تاریخچه نقاشی درمانی

در سال ۱۹۲۵ نولان لوئیس تحلیلگر روانی، از نقاشی برای تحلیل رفتار بزرگسالان استفاده کرد. او دریافت که افراد از طریق انتخاب و به کار بردن خطوط و رنگ‌ها احساسات و عواطف خود را آزادانه بیان می‌کنند، حتی احساسات و عواطفی که از آنها مطلع نیستند یا پنهانش می‌کنند. وی دریافت که نقاشی نه تنها سبب بروز عواطف درونی می‌گردد، بلکه همزمان وسیله ایی برای درمان به شمار می‌رود زیرا به گونه‌ایی فرافکنی کرده و موجب بروز آزادانه احساساتی از قبیل ترس، خشم و نفرت می‌شود.

شیوه‌های اجرایی نقاشی درمانی

روانشناسان شیوه‌های اجرایی مختلفی برای نقاشی درمانی ابداع کرده‌اند که معروفترین آنها عبارتند از:

نقاشی آزاد، ابزار و وسایل مختلفی از قبیل مداد، مدادرنگی، مداد شمعی، ماژیک، آبرنگ و گواش در اختیار افراد قرار می‌گیرد و از آنها خواسته می‌شود به دلخواه خود ابزار را انتخاب کنند. انتخاب ابزار خود می‌تواند معرف شخصیت درونی افراد باشد. بعد به آنها کاغذی سفید می‌دهند تا بر روی آن هر چه می‌خواهند بکشند. بعد از تمام شدن نقاشی از افراد می‌خواهند که نقاشی‌های خود را شرح دهند. همچنین از آنها خواسته می‌شود تا نقاشی‌های افراد دیگر را شرح دهند و بگویند در نقاشی دیگران چه می‌بینند. تجزیه و تحلیل نقاشی دیگران نیز می‌تواند میزان سنجشی برای فهم شخصیت درونی فرد باشد. در پایان جلسه نقاشی‌ها جمع آوری می‌شود تا مجدداً در پایان دوره مورد بررسی قرار بگیرد و از مطالعه آنها میزان پیشرفت افراد معلوم گردد.
تست گودیناف یکی از آسان‌ترین و کاربردی‌ترین آزمون‌ها برای شناسایی شخصیت درونی افراد است. در این تست مداد و کاغذی در اختیار کودک قرار می‌دهند و به او می‌گویند یک آدم خیلی قشنگ بکشد. برای هر یک از اعضای بدن نمره ایی در نظر گرفته شده و هر چقدر کودک آدم کامل‌تری بکشد نمره او بالاتر می‌رود.
تست ترسیم خانواده در این آزمون از کودک می‌خواهند خانواده ایی را ترسیم کند. سپس با معیارهایی نقاشی او را تجزیه و تحلیل می‌کنند، مانند آیا خانواده خود را کشیده یا خانواده ایی خیالی؟ آیا موجود خیالی به خانواده خود اضافه کرده؟ آیا فرد یا افرادی از خانواده را حذف کرده یا خطخطی اش کرده است؟ افراد خانواده از هم دور یا به هم نزدیکند؟ افراد در کجای کاغذ قرار دارند و....
تست خانه- درخت- آدم
تست خانه-درخت-آدم نیز یکی از تست‌های پرکاربرد روانشناسی است. در این آزمون از کودک می‌خواهند به ترتیب یک خانه و یک درخت و یک آدم بر روی یک برگ کاغذ بکشد و تاکید شود تا حد امکان زیبا نقاشی بکند. جواب تستی مطلوب است که به هر سه این موضوعات اهمیت داده شود. تناسبات درست باشند. سر درخت رو به بالای صفحه باشد. جنسیت و هویت آدم مشخص باشد که مرد است یا زن؟ خطوط نه خیلی کمرنگ باشند و نه زیادی پررنگ. خانه بیانگر وضعیت فرد با خانواده اش و حس امنیت است، درخت دیدگاه فرد به محیط اطرافش، و آدم دیدگاه فرد نسبت به خودش است. یک شخص سالم از نظر روانی این سه موضوع را در یک راستا ترسیم می‌کند. فاصله سه موضوع از هم نه خیلی زیاد است و نه چسبیده به هم. هر گونه کمی و کاستی در هر یک از این سه موضوع دیدگاه فرد را نسبت به آن نشان می‌دهد.

فواید نقاشی درمانی در کودکان

نتایج بدست آمده از نقاشی درمانی بر روی کودکان بسیار امیدوار کننده است. تحقیقات نشان می‌دهند که نقاشی درمانی توانسته در کودکانی که دچار اختلالاتی چون پرخاشگری، ترس و اضطراب، اوتیسم، عقب ماندگی ذهنی بوده‌اند تأثیرات بسیار مطلوبی بگذارد. نقاشی درمانی توانسته میزان پرخاشگری کودکانی که دچار عقب ماندگی ذهنی بوده‌اند، حتی با بهره هوشی پایین‌تر از ۴۰ را تا حد زیادی پایین بیاورد. کودکان اوتیسم با کمک نقاشی درمانی تمرکز بیشتری پیدا کرده و توانسته‌اند ارتباط خود را با دنیای بیرون افزایش دهند. کودکان عادی پس از دوره نقاشی درمانی با اینکه بعضی از آنها در جلسات اول علاقه ایی به نقاشی نشان نمی داده‌اند، با ادامه جلسات شور و شوق زیادی برای شرکت در کارهای گروهی از خود نشان داده‌اند.

مزایای نقاشی درمانی برای بزرگسالان

نقاشی درمانی برای افراد بزرگسال هم بسیار ثمربخش بوده است. تمرینات متعدد و جالبی برای افراد بزرگسال که دچارناراحتی هایی نظیر ترس و اضطراب، خشم و پرخاشگری، غم، بدبینی و ناامیدی، و سالمندانی که دچار آلزایمر و زوال عقل شده‌اند وجود دارد. برخی از این تمرین‌ها عبارتند از:

ترسیم خشم خود- در این روش از فرد می‌خواهند خشم خود را به تصویر بکشد. اغلب افراد بیان کرده‌اند که با نقاشی کردن خشم خود از آن خلاصی یافته و آرام می‌شوند.

ترسیم غم خود - ترسیم غم نیز نوعی فرافکنی برای بیرون ریختن اندوه خود و خلاصی از آن است.

ترسیم آرامش- از فرد می‌خواهند تا نقاشی با موضوع آرامش بکشد. ترسیم آرامش خطوط نرم و رنگ‌های ملایم را می‌طلبد که خود نقش بسزایی در آرام کردن ذهن و روان دارند.

درون یک قلب نقاشی کنند- وقتی از افراد خواسته می‌شود درون یک قلب نقاشی کنند، ناخودآگاه خطوط نرم و منحنی با رنگ‌های شاد انتخاب می‌کنند.

یک ماندالا را ترسیم و یا رنگ آمیزی کنند- ترسیم و رنگ آمیزی ماندالا دقت، تمرکز و توجه زیادی را در پی دارد. تحقیقات نشان داده رنگ آمیزی ماندالا یا حتی کتاب‌های نقاشی ویژه رنگ آمیزی، تأثیر بسیاری در مداوای سالمندان مبتلا به آلزایمر داشته است.

رنگ آمیزی سطوح بزرگ- رنگ آمیزی سطوح خیلی بزرگ نظیر دیوار یا نقاشی روی کف زمین شادی و نشاط زیادی به دنبال دارد.

رنگ آمیزی با انگشتان دست- نقاشی با انگشتان دست بدون استفاده از قلم مو نیز تمرین بسیار خوبی برای فرافکنی احساسات درونی سرکوب شده است. این تمرین معمولاً مورد استقبال زیادی از طرف کودکان و بزرگسالان قرار می‌گیرد و همگی اظهار می‌کنند که این کار حال آنها را بهتر می‌کند.